آیا در دین زرتشت آیین بردگی بوده است؟

آنچه مسلم است این است که برده داری در زمان پادشان منسوب به دین زرتشتی وجود داشته است چنانچه نقل می کنند خسرو پرويز در حرمسراي خود كنيزان فراواني داشت و والي آذربايجان در زمان انوشيروان يكهزار و هفتصد نفربرده رومي ,حبشي و ترك داشت و چهار صد كنيز داشت .(بردگي در ايران باستان ,ص73(
در دوره ساسانيان نيز برده داري شايع بوده است و هر يك از بزرگان برده هاي فراواني داشتند.(بردگي در ايران باستان ,ص 73(

در ایران باستان و آئین زرتشت نیز بردگی به صورت های گوناگون رواج داشت.آرتورکریستن سن مستشرق دانمارکی در کتاب ایران در زمان ساسانیان می نویسد: ایرانیان اکثراً دست اسیران جنگی را بر پشت بسته و آنها را به عنوان غلامی می فروختند… خریداران خود را مالک جان بردگان می دانستند)ایران در زمان ساسانیان، آرتور کریستن سن، ترجمه رشید یاسمی، ص۲۴۰ و۳۴۴ (

بسیاری از بردگانی که برای نجبای هخامنشی و پارسی کار خانگی می کردند (مانند نانوایان ، آشپزها، ساقیان ، و خواجه سرایان )، نیز از میان نمایندگان ملتهای شکست خورده گرفته می شدند. پارسیها تعداد معینی از این بردگان را از بازار برده فروشان می خریدند (هرودوت ، 8.105).
باید به این نکته توجه داشت که دانسته های ما دربارة برده های تحت تملیک خصوصی در ایران نادر و اتفاقی است . یک قرارداد بابلیِ خرید برده ، به دست آمده از تخت جمشید که سالم مانده ، تاریخ دورة حکومت داریوش اول را دارد. که درآن از برده داری صحبت شده است (استولپر، ص 299ـ303).
در زمان هخامنشیان ، در بابل و دیگر کشورهای گشوده شده ، نجبای پارسی به برده داران بزرگ تبدیل شدند (داندامایف ، ص 111). طبق برخی اسناد، ایرانیان برده های خود را در بابل می فروخته اند ( رجوع کنید به استیگرز، ش 22)

با قضاوت از روی اسناد بابلی و پاپیروسهای آرامیِ دورة هخامنشی ، می توان گفت که بردگان اگر به خدمت ارباب ادامه می دادند یا غذا و لباس او را تا زمانی که زنده بود تأمین می کردند، گاهی آزاد می شدند (داندامایف ، ص 438ـ455).

واژة «وَردَگ » به معنای «برده » یا «اسیر»، اولین بار در کتیبه های ساسانی قرن سوم به کار رفته است ازجمله در کتیبة کردیر (کرتیر ) کعبة زردشت در نقش رستم ، سطرهای 12ـ13.

همچنین واژة «وَرداز» («اسیر»)، کلمة مشترک میان پهلوی ساسانی و اشکانی ، در کتیبة شاپور اول بر دیوار کعبة زردشت ، با قرینة مشابهی دیده می شود که نشان از وجود برده داری در آن زمان است.
نقل شده برده ای که به کیش زردشت می گروید و اربابی غیرزردشتی داشت ، حق خرید آزادیش را به ابتکار خود داشت . از سوی دیگر، اگر پس از گرویدن اربابش به کیش زردشت ، او به آن آیین می گروید، حق قانونی آزاد ساختن خود را برای همیشه از دست می داد . برده پس از گرفتن جواز آزادی مردی آزاد (رعیتِ شاهِ شاهان )می شد. مقامات قانونی دربارة امکان دوباره برده کردن مردی آزاد ، عقاید متفاوتی داشتند. از نظر رَد اورمزدِ قانوندان ، بازگشت به بردگی ممکن بوده است.

در کتاب قانون ساسانیان آمده ، برده هایی که وقف آتشکدة زردشتی می شدند دو گروه بودند: 1) «اَنْشَهریگ آتَخْش »، که بنابر اطلاعات بسیار پراکنده دربارة بردگی آتشکده ، برده به معنای واقعی کلمه بوده است ، یعنی شخصی بدون هرگونه حق قانونی (یا فقط با حقوق بسیار محدود)، که احتمالاً بیشتر در املاک آتشکده خدمت می کرده است ؛ 2) «آتَخْش بَندَگ » یا «آدوران بَندَگ »، که شخصی آزاد، حتی از اصلی اشرافی بوده و صرفاً در معنای مجازی کلمه «برده » به شمار می آمده ، و از لحاظ مذهبی «مقید» به آتش بوده است .
یک مرد آزاد شده را نیز می شد به «آتخش ـ بندگیه » یا «آدوران بَندَگیه » داد، یعنی خدمت یک آتشکده ؛ چنین برده ای را اربابش به همین منظور آزاد می کرد. برده ای که به طور کامل آزاد نشده بود، در حدی که آزادی داشت ، فقط می توانست به عنوان یک «آتخش ـ بندگ » خدمت کند. او می توانست زن و فرزندانش را هم به خدمت آتش مقدس وقف کند (به نقل از دانشنامه جهان اسلام، ج 3، ذیل کلمه برده).

به هرحال اطلاعات ما در مورد برده داری در دین زرتشتی بسیار محدود و اندک است، و اکنون نیز موبدان زرتشتی مانند تمام دنیا که بردگی از بین رفته، حرفی از برده داری نمی زنند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

آشنايي با دين زرتشت، مهرداد ايزدپناه،زرتشت پيامبرِ ايرانِ باستان، هاشم رضي .زرتشت، مزد يسنا و حکومت، جلال الدين آشتياني .تاريخ زرتشتيان (فرزانگان زرتشتي)، رشيد شهمردان. کهن ترين کتاب آسماني در زمان ايران باستان اوستا، ابرهيم پورداود. زرتشت و همراهان او، رشيد شهمردان گات ها، سروده هاي زرتشت، آذرگشسب، نشر جامي تاريخ جامع اديان، جان بي ناس، ترجمة علي اصغر حکمت. چكيدة تاريخ كيش زرتشت، مري بويس، ترجمة همايون صنعتي زاده. زمان و زادگاه زرتشت، گراردو نيولي، ترجمه: سيد منصور سيد جمالي. گزارش زادگاه زرتشت و تاريخ اساطيري ايران، جواد مفرد.

نظرات شما عزیزان: